Co to są retinoidy?

Retinoidy, retinol  – brzmi tak podobnie, że czasem trudno odróżnić, o czym mowa. Warto zacząć więc od początku, a więc od tego, czym w ogóle są retinoidy. To grupa substancji będących pochodną witaminy A. W obrębie tej grupy można wyodrębnić trzy podgrupy (generacje). 

Do pierwszej generacji zalicza się naturalne związki, które w swojej cząsteczce zawierają niearomatyczny fragment β-jononu. Do retinoidów pierwszej generacji należą:

• retinol – podstawowa forma witaminy A, mająca postać długołańcuchowego alkoholu;
• aldehyd retinowy – metabolit witaminy A, jest nazywany również retinalem i powstaje w efekcie utleniania retinolu;
• 13-cis kwas retinowy– izotretinoina;
• all-trans kwas retinowy – tretinoina.

Do drugiej generacji należą monoaromatyczne związki, uzyskiwane syntetycznie. Ich budowa jest bardzo zbliżona do naturalnych retinoidów. W tej grupie znajdują się:

• acytretyna – to aktywny metabolit etretyniany;
• motertynid;
• etretynian – aktualnie nie jest już używany w lecznictwie, ze względu na akumulację w organizmie.

Trzecia generacja retinoidów to syntetyczne związki, będące pochodnymi poliaromatycznymi. To na przykład adapalen i tazaroten. Ich budowa różni się dość znacznie od retinoidów występujących naturalnie, jednak mają powinowactwo do odpowiednich receptorów jądrowych.

Retinoidy mają dość powszechne zastosowanie w preparatach pielęgnacyjnych do różnych typów skóry, przede wszystkim z oznakami starzenia się, o nierównym kolorycie, a nawet do skóry trądzikowej czy z objawami łuszczycy. Ze względu na swoje działanie regenerujące i łagodzące stany zapalne, retinoidy są również wykorzystywane w dermatologii. 

Retinoidy mają udowodnione naukowo działanie, opóźniające procesy starzenia. Witamina A wykazuje działanie uelastyczniające, zwiększające liczbę fibroblastów i produkcję włókien kolagenowych. Zmniejsza również przebarwienia, a także redukuje zmarszczki poprzez zagęszczenie skóry. Kwas retinowy jest uznawany za substancję czynną o najlepszej skuteczności, dzięki czemu skutecznie redukuje objawy starzenia. Nieco mniejszą, ale nadal sporą skuteczność pod tym względem wykazuje retinol i jego estry.

Prototypem wszystkich innych retinoidów jest retinol – czyli witamina A. Ma ona o wiele większy wpływ na organizm ludzki niż może się wydawać. Retinol jest niezbędny przede wszystkim do rozwoju kości, regulacji wzrostu, a także utrzymania ciągłości błon śluzowych i naskórka. Niedobory witaminy A wpływają więc niekorzystnie na stan skóry.

Swoją popularność retinoidy zawdzięczają ciekawemu mechanizmowi działania. Wiążą się bowiem z receptorami, znajdującymi się w jądrze komórkowym. Te związki mają lipofilowy charakter, co oznacza, że dość trudno rozpuszczają się w hydrofilowych płynach ustrojowych. Do tego, by się aktywowały, niezbędne są odpowiednie rodzaje białka: znajdują się w osoczu i cytoplazmie. Choć retinoidy kojarzą się przede wszystkim z zastosowaniem na skórę, to warto wiedzieć, że pełnią wiele istotnych funkcji w ludzkim organizmie. To między innymi: 

• wpływ na funkcje widzenia, 
• uczestnictwo w procesach odpornościowych, 
• wpływ na wytwarzanie komórek rozrodczych i embriogenezę oraz rozwój płodu.

Retinoidy w kosmetyce i dermatologii są lubiane przede wszystkim za to, że wpływają korzystnie na utrzymanie właściwego stanu naskórka – w istotny sposób regulują procesy złuszczania, a także wymianę zewnętrznych warstw komórek.

Na podstawie obserwacji działania retinoidów, występujących naturalnie w organizmie, zaczęto tworzyć nowe związki: najpierw podobne do tych naturalnych, a z biegiem czasu o zmodyfikowanej strukturze, nadal jednak zachowującej powinowactwo do wybranych receptorów. Temu działaniu przyświecał cel stworzenia związków o jeszcze większej skuteczności względem naturalnych pierwowzorów, ale jednocześnie zmniejszonym ryzyku działań niepożądanych. Wiele retinoidów znajduje dziś zastosowanie w farmakoterapii różnych problemów skórnych, począwszy od trądziku pospolitego i różowatego, przez zapalenie mieszków włosowych o podłożu bakteryjnym, ropne zapalenie skóry czy rybią łuskę, na liszaju rumieniowatym, a nawet na nowotworach kończąc.

Retinoidy wykazują efekty fizjologiczne: wpływają na odnowę i różnicowanie komórek naskórka, hamują działanie metalopreteinaz, wpływają również na produkcję matrycy zewnątrzkomórkowej. Działają również antyoksydacyjnie. Dzięki temu znalazły zastosowanie w preparatach do użytku zewnętrznego.

Retinoidy znajdziesz więc w kremach czy maściach. Kuracja retinoidami jest skuteczna w różnych przypadkach, niezależnie od wieku. Najczęściej maści z retinoidami, serum czy krem są wybierane w przypadku takich problemów ze skórą, jak:

• uszkodzenie nadmiernym promieniowaniem UV;
• przebarwienia – o różnym podłożu, najczęściej hormonalne i posłoneczne;
• oznaki starzenia się skóry.

W kosmetykach pielęgnacyjnych wykorzystuje się naturalne retinoidy. Należą do nich: powszechnie znany i lubiany retinol, a także retinal i estry: palmitynian, propionian i octan retinylu.

Więcej o pielęgnacji skóry z przebarwieniami możesz przeczytać w naszym tekście na ten temat.

Termin “kosmeceutyki” powstał w 1984 roku na potrzeby określenia “środków kosmetycznych o działaniu leczniczym”. Można więc powiedzieć, że kosmeceutyki to produkty pomiędzy kosmetykami a lekami. Jednak z drugiej strony kosmetyki, które sprzedawane są w aptece podlegają ustawie o kosmetykach, a nie bazują, tak jak mogłoby się to wydawać – na prawie farmaceutycznym. Według przepisów prawnych nie istnieje taka grupa produktów jak kosmeceutyki, ale przyjęło się, że jest to bardziej określenie miejsca sprzedaży czy właściwości tych produktów. Najczęściej wykorzystywanym w kosmeceutykach retinoidem jest retinol. Skuteczność jego działania zależy przede wszystkim od stężenia. Jeśli będzie zbyt niskie, efekty będą mizerne. Jeśli jednak będzie za duże, może skutkować podrażnieniem skóry. Kremy z retinolem można zacząć stosować w ramach profilaktyki anti-aging już po 25-35 roku życia, kiedy to produkcja kolagenu i elastyny zaczyna spowalniać.

Zmiany trądzikowe mogą dotknąć praktycznie każdego. Choć krosty trądzikowe pojawiają się najczęściej u młodych osób, w okresie pokwitania (trądzik pospolity), to jednak trzeba pamiętać również o tym, że istnieje kilka jego odmian. Trądzik dorosłych dotyka coraz więcej osób nawet po 30. roku życia. Pielęgnacja skóry trądzikowej nie jest zadaniem łatwym, jednak warto się do niego przyłożyć. Dobór odpowiednich kosmetyków to większa część sukcesu.

Retinoidy są istotnym, bo bardzo skutecznym element walki z trądzikiem. Na powstawanie zmian trądzikowych największy wpływ mają 4 czynniki. To:

• nadmierne rogowacenie ujść mieszków włosowych;
• nadprodukcja łoju;
• aktywność bakterii beztlenowych z gatunku Propionibacterium acnes;
• zwiększona aktywność hormonalna.

Podstawą pielęgnacji skóry z nasilonymi objawami trądziku jest stosowanie preparatów niekomedogennych, seboregulujących i ograniczających tworzenie stanu zapalnego. Aby osiągnąć jak najlepsze rezultaty, najlepiej prowadzić skojarzoną terapię. W tym przypadku doskonale sprawdzają się właśnie retinoidy. W zależności od skali problemu, mogą być stosowane zarówno miejscowo, jak i ogólnie. W przypadku zmian trądzikowych retinoidy:

• zmniejszają powstawanie zaskórników;
• minimalizują rogowacenie ujść przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych;
• hamują rozwój bakterii.

Więcej na temat pielęgnacji skóry trądzikowej retinolem możesz przeczytać w naszym artykule.

Fizjologiczne starzenie się skóry to nieunikniony proces. Nie da się go całkiem zatrzymać, jednak można go opóźnić, a przy tym zminimalizować objawy. Istotne jest więc włączenie profilaktyki przeciwstarzeniowej, polegającej przede wszystkim na wzmacnianiu skóry i dbaniu o jej naturalną równowagę. 

Profilaktyka anti-aging powinna jednak uwzględniać nie tylko świadomą pielęgnację skóry, ukierunkowaną na jej indywidualne potrzeby, ale także wyeliminowanie czynników, które mogą wpływać negatywnie na jej stan. Jednym z nich jest rozsądne korzystanie ze słońca. Kąpiele słoneczne są jak najbardziej korzystne dla duszy i ciała, jednak w tym przypadku, podobnie jak w wielu innych – co za dużo, to niezdrowo. I to bardzo!

Nierozsądne korzystanie ze słońca, a więc zbyt długa i zbyt częsta ekspozycja na promieniowanie, w dodatku bez zabezpieczania skóry filtrem przeciwsłonecznym, może doprowadzić do tzw. fotostarzenia się skóry. Fotostarzeniem się skóry nazywamy uszkodzenia, powstające na niej wskutek nadmiernego promieniowania UV. Dotyczy to zarówno naturalnego słońca, jak i lamp w solarium. Prowadzi to szybszego starzenia się skóry, poprzez jej osłabianie i uszkadzanie. 

Termin “fotostarzenie” jest używany do określania zmian klinicznych i histologicznych, dotykających osoby w średnim i starszym wieku, narażone na przewlekłe promieniowanie UV. Jakie są kliniczne objawy fotostarzenia się skóry? To przede wszystkim:

• zmarszczki;
• szorstkość i zwiotczenie skóry;
• występowanie teleangiektazji;
• przebarwienia i zmiany soczewicowate;
• pogrubienie warstwy rogowej naskórka.

Retinoidy pełnią istotną funkcję w pielęgnacji skóry z problemem fotostarzenia. Przede wszystkim usprawniają i przyspieszają odnowę naskórka, wykazują również działanie normalizujące w procesach różnicowania keratynocytów. Wpływają również na metabolizm komórek i ich podział. Retinoidy wykazują również działanie wzmacniające funkcje ochronne naskórka, wpływają na wzrost aktywności fibroblastów. Tym samym jędrność, elastyczność skóry wzrastają!